Ποτέ μην κοιμάσαι με κάποιον που έχει περισσότερα προβλήματα από σένα

Γράφει η ψυχολόγος Ανδριάννα Γεροντή (Συστημική Θεραπεύτρια-Συντονίστρια Ομάδων-ΚΕ.ΘΕ.ΣΥ)

Το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται ανησυχητική αύξηση εκδήλωσης βίαιων συμπεριφορών, κι αυτό καταλήγει να γίνεται ιδιαίτερα ανησυχητικό. Άνθρωποι σφάζονται, θάβονται ζωντανοί, κλείνονται σε ψυγεία, κακοποιούνται με κάθε τρόπο. Ανησυχία κυριαρχεί γενικότερα.

Ας δούμε εκτενέστερα την ανάλυση του όρου «βία».

Ποιες είναι εκείνες οι συμπεριφορές, οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως βίαιες κι οι οποίες μας χτυπάνε το καμπανάκι του κινδύνου;
Ως βίαιες συμπεριφορές, ορίζονται οι συνειδητές απόπειρες ενός ατόμου, του θύτη, να χρησιμοποιήσει τη δύναμή του για να προκαλέσει φόβο, πόνο ή τραυματισμό σε κάποιο άλλο άτομο, το θύμα. Αυτό μπορεί να το κάνει όχι μόνο με σωματική βία, αλλά χρησιμοποιώντας και ψυχολογική βία, η οποία θεωρείται πολύ πιο επιβλαβής γιατί ακριβώς χτυπάει το άτομο στο βαθύτερο κομμάτι του.

Εκείνο το κομμάτι που φοβάται πως δεν είναι άξιο ν᾽ αγαπηθεί και πως του αξίζει η τιμωρία και η συμπεριφορά που εισπράττει π.χ. να τον τρομοκρατούν, να τον εκβιάζουν ή να του συμπεριφέρονται μ᾽ αλλοπρόσαλλο και αντιφατικό τρόπο με αποτέλεσμα να του δημιουργούν σύγχυση, τρόμο και αναστάτωση, να το υποτιμούν και να το εξευτελίζουν.

Πότε ένα άτομο θεωρείται πως έχει υποστεί κάποια μορφή βίας, ότι έχει κακοποιηθεί;
Ένα άτομο θεωρείται κακοποιημένο, όταν υφίσταται, κατ’ εξακολούθηση, οποιαδήποτε μορφή σωματικής ή ψυχολογικής βία από κάποιο άλλο άτομο κι εξαναγκάζεται να ακολουθεί τις επιθυμίες του, μην μπορώντας να αντιδράσει ή να ξεφύγει απ᾽ όλο αυτό.

Τι κάνει έναν άνθρωπο να συμπεριφέρεται μ᾽ αυτόν τον τρόπο; Να έχει βίαιη συμπεριφορά;
Βάση θεωριών κι αναλύσεων, υποστηρίζεται πως οι αρνητικές εμπειρίες οι οποίες μπορεί να έχει κάποιος στην πρώιμη παιδική ηλικία αλλά και αργότερα στην ενήλικη ζωή του, θεωρούνται ως ψυχολογικά τραύματα τα οποία αν δεν αντιμετωπιστούν, δημιουργούν διάφορες δυσλειτουργίες στη ζωή του ατόμου.

Τι ορίζεται, λοιπόν, ως «ψυχολογικό τραύμα»;

Με τον όρο «ψυχολογικό τραύμα», ορίζουμε μια κατάσταση η οποία φέρνει το άτομο σε κατάσταση κινδύνου και μη ασφάλειας. Μια κατάσταση απ᾽ την οποία είναι δύσκολο να ξεφύγει, μ᾽ αποτέλεσμα αυτό να του δημιουργεί ένα αίσθημα άγχους και φόβου.

Ένα τραύμα μπορεί να είναι μια σεξουαλική κακοποίηση σε μικρή ηλικία, ένα τροχαίο ατύχημα, ο θάνατος ενός γονέα, μια μακρά νοσηλεία σε νοσοκομείο, ένα κακό διαζύγιο γονέων, ο σχολικός εκφοβισμός που πιθανόν να έχει υποστεί κάποιος ως παιδί, η ενδοοικογενειακή βία, η συναισθηματική απόρριψη ή η σωματική τιμωρία από τους γονείς.

Αυτά, είναι μερικά απ᾽ τα αίτια που αφήνουν πολύ βαθιά ψυχικά και σωματικά τραύματα, που σε βάθος χρόνου και σε συνδυασμό με διάφορες καταστάσεις άγχους κι ανασφάλειας που είναι πιθανόν να βιώσει ένα άτομο στην ζωή του, αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης ψυχοπαθολογικών προβλημάτων στην ενήλικη ζωή του.

Κατά πόσο κάτι που κάνουν σχεδόν όλοι οι γονείς σήμερα, μπορεί να είναι τόσο επιβλαβές για το παιδί αύριο;

Από όποια πλευρά κι αν το δούμε, η σωματική τιμωρία έχει μόνο αρνητικά αποτελέσματα στο παιδί και του μαθαίνει κάτι πολύ βασικό. Του μαθαίνει πως ο ισχυρός είναι εκείνος που κερδίζει. Ο βίαιος είναι ο νικητής. Όλοι θέλουμε να είμαστε νικητές, επομένως μαθαίνουμε με ποιον τρόπο μπορούμε να κερδίζουμε.

Επίσης, έρευνες έχουν δείξει πως γυναίκες που έχουν υπάρξει θύματα ενδοοικογενειακής βίας, αργότερα παντρεύτηκαν άνδρες με βίαιη συμπεριφορά, παρόλο που είχαν δει αυτήν την συμπεριφορά πριν τον γάμο. Επομένως οι παράγοντες είναι καθαρά ψυχολογικοί κι οφείλονται κυρίως στον τρόπο που μεγαλώσαμε και στα γεγονότα που μπορεί να συνέβησαν σε εκείνο το διάστημα τα οποία όπως προείπαμε, δημιουργούν τα τραύματα.

Επομένως όποιος έχει ψυχολογικά τραύματα μικρός, μεγαλώνοντας θα εξελιχθεί σε έναν απειλητικά βίαιο σύντροφο;

Η αλήθεια είναι πως τα τραύματα είναι εκείνα που παίζουν σημαντικό ρόλο κι όπως είπαμε και πριν, δημιουργούν δυσλειτουργίες στη ζωή του ατόμου αν δε δουλευτούν. Από ᾽κει κι έπειτα, όμως, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου κάποιος έχει υποστεί τραύμα αλλά με προσωπική δουλειά κι ωριμότητα βρίσκεται σε μια καλή κατάσταση και μπορεί να μην εμφανίσει οτιδήποτε. Θα λέγαμε πως υπάρχει μέσα του ένας υιός, αλλά βρίσκεται σε αδράνεια -κοιμάται, είτε έχει μετουσιωθεί σε κάτι άλλο.

Έρχονται εδώ όμως τα γεγονότα της ζωής, οι κρίσεις, οι διάφορες φυσικές καταστροφές, ανεργία, πείνα, ανέχεια, ανάγκη. Καταστάσεις που επηρεάζουν άμεσα τον ψυχισμό όλων των ανθρώπων. Που μας κάνουν να είμαστε ανασφαλείς, να φοβόμαστε, να αγωνιούμε, άλλοι να παραιτούμαστε κι άλλοι να πέφτουμε σε θλίψη. Φανταστείτε λοιπόν τι μπορούν να κάνουν σ᾽ ένα ψυχισμό ήδη ευαίσθητο. Τον οδηγούν στην ουσία στην αναβίωση παλιών ανησυχιών, φοβιών, στρεσογόνων καταστάσεων οι οποίες, σε εξέλιξη, είναι δύσκολα διαχειρίσιμες και σε κρίσιμη κατάσταση βιώνονται διαφορετικά.

Τι ανάγκες μπορεί να έχει ένας θύτης; Θεωρείται πως όλες οι μορφές βίας, έχουν ως κύρια ανάγκη την άσκηση ελέγχου και επιβολής. Άνθρωποι με βίαιη συμπεριφορά, θα παρατηρήσουμε πως έχουν ανάγκη να επιδεικνύουν την υπεροχή τους, δείχνουν μια ψευδή εικόνα ανωτερότητας κι απαιτούν υποταγή απ᾽ τους άλλους. Αυτό μπορεί να φανεί σε προσωπικό αλλά και σε οικονομικό επίπεδο.

Όσο μεγαλύτερο το αίσθημα κατωτερότητας, ανασφάλειας, απόρριψης που έχει βιώσει ένας άνθρωπος, τόσο μεγαλύτερη η εσωτερική ανάγκη για εξουσία και κύρος και τόσο πιο βίαιη η συναισθηματική διαταραχή.

Πώς αναγνωρίζουμε τέτοιους ανθρώπους ώστε να προσέχουμε;

Δυστυχώς όλοι, μεγαλώσαμε με παραμύθια όπου η βία υπήρχε παντού. Μια κακιά μητριά κακοποιεί ψυχολογικά μια κόρη. Ένα κακός λύκος κυνηγά να φάει τα καλά κι αθώα γουρουνάκια. Μια κακιά μάγισσα, θέλει να φάει ζωντανά δυο παιδάκια, και πάει λέγοντας. Είναι τόση η βία μέσα στην οποία έχουμε μεγαλώσει, που είναι δύσκολο όχι μόνο να καταλάβουμε, αλλά να μείνουμε και εμείς οι ίδιοι μακριά από τέτοιες συμπεριφορές.

Επομένως, στοιχεία ψυχικών Διαταραχών, μπορούμε να διαγνώσουμε σ᾽ όλους σχεδόν τους ανθρώπους σήμερα, τα οποία όμως σε ένταση διαφέρουν. Εκείνο, όμως, που μπορούμε να κάνουμε, είναι να δώσουμε λίγο παραπάνω προσοχή, σε καταστάσεις που βλέπουμε πως κάτι ξεφεύγει απ᾽ τα όρια.

Σε περιπτώσεις κρίσεων λόγου χάρη. Πώς αντιδρά ο σύντροφός μας; Υπάρχει κάποιο κομμάτι που επαναλαμβάνεται συχνά και μας προβληματίζει ή μας φοβίζει; Υπάρχει κάποια συμπεριφορά, εντελώς υπερβολική σε σχέση με το γεγονός;

Υπάρχει αναγνώριση του ρόλου και της θέσης μας; Επικοινωνία κι αποδοχή ευθυνών; Αναλαμβάνει ο καθένας το κομμάτι ευθύνης που του αναλογεί; Έχει συνείδηση των λαθών του ή πάντα φταίει κάποιος άλλος;

Μετά αφουγκράσου τον εαυτό σου. Πώς νιώθεις εσύ, μέσα σε αυτή τη σχέση; Μήπως αισθάνεσαι συχνά πως κάτι δεν πάει καλά; Μήπως έχεις αρχίσει να μην εμπιστεύεσαι τις προθέσεις του; Μήπως με ένα δικό του, ιδιαίτερο τρόπο σ᾽ έχει απομακρύνει από φίλους, γνωστούς και συγγενείς; Μήπως η ζωή σου έχει γίνει μια ατελείωτη μάχη να τον κρατάς ικανοποιημένο; Να φροντίζεις με άγχος και φόβο μην πεις ή κάνεις κάτι που θα τον νευριάσει, φοβούμενη τι μπορεί να προκύψει;
Μήπως πιέζεσαι πολύ και μπερδεύεσαι παράλληλα, μ᾽ αποτέλεσμα να νιώθεις πως τρελαίνεσαι με τις τόσο διαφορετικές του αντιδράσεις; Τη μια γλυκός και τρυφερός και την άλλη άγριος κι αδυσώπητος; Μήπως θυμώνεις μαζί του όταν νευριάζει, κι όταν μετά σου δείχνει το καλό του πρόσωπο, σε κάνει να νιώθεις ενοχές;

Οι απαντήσεις σου είναι ένα μικρό δείγμα για το αν υπάρχει πρόβλημα στη σχέση και το πόσο σοβαρό μπορεί να είναι. Με σιγουριά δεν μπορεί να γνωρίζει κανένας μη ειδικός γιατί τα χαρακτηριστικά, όπως προαναφέραμε, διαφέρουν ανάλογα με την ψυχοπαθολογία του καθενός. Εκτός απ᾽ τα πολύ εμφανή όπου υπάρχουν απ᾽ την αρχή όπως καθαρή μορφή βίας, σωματική ή ψυχολογική. Υπάρχουν και πολλές άλλες μορφές που είναι δύσκολο να αναγνωριστούν.

Μια συμβουλή;

Ποτέ μην πηγαίνεις στο κρεβάτι με κάποιον που έχει περισσότερα προβλήματα από εσένα.